«Μήτε νέος ων μελλέτω φιλοσοφείν μήτε γέρων υπάρχων κοπιάτω φιλοσοφών. Ούτε γαρ άωρος ουδείς ούτε πάρωρος προς το υγιαίνον της ψυχής».
(Επίκουρος, Προς Μενοικέα, Προοίμιο)
Ούτε όσο είσαι νέος να αναβάλλεις να μελετάς, φιλοσοφία, ούτε όταν γεράσεις να πεις ποτέ κουράστηκα, απόκαμα. Γιατί ούτε πρόωρα είναι ποτέ ούτε αργά, για να ασχοληθεί κανείς με αυτό που φέρνει υγεία στην ψυχή.
Γεννήθηκε στη Σάμο, γιος του Αθηναίου Νεοκλή, ιδρυτής της σχολής των Επικουρείων στην Αθήνα.
Στα 14 χρόνια του άκουσε μαθήματα από τον πλατωνιστή Πάμφιλο. Για τη φιλοσοφική του εξέλιξη έπαιξε ρόλο η σπουδή του (327-24) με δάσκαλο τον Ναυσιφάνη, ο οποίος του δίδαξε την Ατομιστική και τη θεωρία της ηδονής του Δημόκριτου.
Αργότερα έλεγε ο Επίκουρος ότι όλα όσα ήξερε τα έμαθε μόνος του, γιατί οι δάσκαλοι δεν μπορούσαν να του εξηγήσουν, τί υπήρχε πριν από το χάος, από το οποίο προέκυψε η ζωή. Στα έτη 323-21 ήταν ο Επίκουρος στρατιώτης στην Αθήνα.
Το 323 πέθανε ο Αλέξανδρος στη Βαβυλώνα, με αποτέλεσμα το 322 να ξεσηκωθούν οι Αθηναίοι ενάντια στους Μακεδόνες. Η προσπάθεια κατέληξε σε ήττα και ο πατέρας του Επίκουρου εξεδιώχθη από τη Σάμο και κατέφυγε στον Κολοφώνα.
Εκεί εγκαταστάθηκε και ο Επίκουρος, όπου εμβάθυνε σε φιλοσοφικά προβλήματα, στη συνέχεια δε δίδαξε στη Μυτιλήνη. και στη Λάμψακο. Υπέρτατο αγαθό κατά τον Επίκουρο είναι η ευχαρίστηση, για την απόλαυση της οποίας πρέπει να επιστρατεύονται όλες οι προσπάθειες του ανθρώπου.
Η επικούρεια ευχαρίστηση αφορούσε τις ψυχικές απολαύσεις, την καλλιέργεια του πνεύματος και την άσκηση της αρετής. Οι ιδανικές καταστάσεις για τον άνθρωπο είναι, αρνητικά μεν η αταραξία, η αφοβία και η απονία και θετικά, η ευθυμία, η χαρά και η ευφροσύνη.Κύρια προσπάθεια του ανθρώπου πρέπει να είναι η απολύτρωση από τον πόνο, η οποία εξασφαλίζει μία παθητική ηδονή.
Αρκετοί φίλοι και μαθητές από τη Μυτιλήνη και τη Λάμψακο ακολούθησαν τον Επίκουρο στην Αθήνα, όταν αυτός ίδρυσε τη σχολή του Κήπου και βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τους ακαδημαϊκούς (πλατωνικούς) και τους περιπατητικούς (αριστοτελικούς), περίπου την ίδια εποχή που ίδρυσε σχολή στη Στοά και ο Ζήνων. Στη σχολή αυτή δίδαξε ο Επίκουρος περίπου 40 χρόνια.
Η φιλοσοφία του Επίκουρου ήταν τόσο δημοφιλής ώστε πολιτείες ολόκληρες τον λάτρεψαν, του έστησαν αγάλματα και σκάλισαν σε πλάκες τα λόγια του. Ο μεγάλος ποιητής της Ρώμης Λουκρίτιος τον αποθεώνει. Είναι, λέει ο πρώτος Έλλην που κοίταξε κατάματα τον ουρανό χωρίς φόβο, δίδαξε στους ανθρώπους την αληθινή ουσία των πραγμάτων και τους λύτρωσε από το άγχος που είχαν σπείρει στα στήθη τους οι μύθοι.
Δυστυχώς με την έλευση του Μεσαίωνα ο επικουρισμός παρήκμασε και σχεδόν όλα τα γραπτά του Επίκουρου καταστράφηκαν από τις Χριστιανικές αρχές γιατί οι ιδέες του θεωρήθηκαν άθεες.Τα κυριότερα έργα του γέμιζαν περί τους 300 παπύρους, αλλά διασώθηκαν ελάχιστα. Τα περισσότερα καταστράφηκαν κατά τις πυρπολήσεις βιβλιοθηκών από τον 4ο αιώνα μ.Χ.
Με λίγα λόγια η επικούρεια φιλοσοφία αποτελείται από τις παρακάτω αρχές:
- Τίποτα δεν δημιουργείται εκ του μη όντως.
- Τα πάντα είναι δομημένα από άφθαρτα άτομα.
- Τα αντικείμενα γίνονται αντιληπτά σ`εμάς επειδή εκπέμπουν εικόνες διαμέσου του παρεμβαλλόμενου διαστήματος.
- Υπάρχουν άπειροι κόσμοι διαφορετικοί και όμοιοι με τον δικό μας στο αχανές σύμπαν.
- Η φύση αυτού που αποκαλούμε «ψυχή» είναι εντέλει μια σωματική οντότητα, που δεν επιβιώνει μετά τον θάνατο μας εφόσον διασπάται στα δομικά της στοιχεία (άτομα) τα οποια διασκορπίζονται.
- Δεν υπάρχει Θεία Πρόνοια, οι Κόσμοι δημιουργήθηκαν από την χαοτική μη κατευθυνόμενη κίνηση ατόμων.
- Oι Θεοί δεν επεμβαίνουν στον Κόσμο, δεν μας ανταμείβουν για τις λατρείες μας ούτε μας τιμωρούν για τις πράξεις μας, τους είμαστε αδιάφοροι. Το αντίθετο θα ήταν ασύμβατο με την ζωή αταραξίας και ευτυχίας που απολαμβάνουν. Μπορεί για αυτούς να είναι σαν να μην υπάρχουμε αλλά εμείς πρέπει να τους έχουμε ως πρότυπα μίμησης.
Το υπέρτατο αγαθό λοιπόν στην επικούρεια ηθική είναι η ευτυχισμένη ζωή και μπορεί να επιτευχθεί εύκολα ακολουθώντας ένα σύστημα επιλογών και αποφυγών.
